Druk op kabinet-Rutte III om af te treden neemt toe

LAHEY | TR724

Het aftreden van het kabinet-Rutte III lijkt met het uur dichterbij te komen. Bronnen rondom het kabinet zeggen tegen de NOS dat alles erop wijst dat het einde van de regering onafwendbaar is. De vier coalitiepartijen hebben op dit moment afzonderlijk hun wekelijkse politieke overleg en daar ligt nadrukkelijk de vraag op tafel of het kabinet nog verder kan met het oog op het vernietigende rapport over de toeslagenaffaire.

De kans bestaat dat vanavond na afloop van deze overleggen de ministerraad nog voor een extra vergadering bijeenkomt. Anders ligt het onderwerp morgen bij de wekelijkse ministerraad op tafel.

Nu PvdA-leider Lodewijk Asscher vanmorgen heeft besloten dat hij niet meer door kan gaan vanwege de discussie over zijn rol in de kindertoeslagenzaak, is de druk op het kabinet verder toegenomen. Een deel van de coalitie wilde eerder al dat het hele kabinet vertrekt, maar een ander deel vond in elk geval deze week nog dat deze coronacrisis om een goed functionerende, missionaire regering vraagt.

Verkiezingsreces komt eraan

Dat tweede deel lijkt snel af te kalven. Politiek verslaggever Wilma Borgman wijst erop dat op 12 februari het verkiezingsreces begint en dat het kabinet daarom toch al geen plannen meer heeft om nieuw beleid door te voeren. Wat dat betreft maakt het weinig uit als het kabinet nu demissionair wordt.

Wat corona aangaat kan de regering gewoon blijven doorregeren, zei premier Rutte dinsdagavond zelf al: “Daarop blijf je missionair, misschien niet officieel, maar wel mentaal.” Niets weerhoudt een demissionair kabinet ervan om bijvoorbeeld vaccinaties te regelen of teststraten in te richten.

Het vertrek van Asscher heeft in meerdere opzichten extra pressie gegeven. Want volgende week is er een debat over de toeslagenaffaire. Dat zou een lastig debat worden voor de PvdA als Asscher oppositie had moeten voeren over een kwestie waar hijzelf als minister van Sociale Zaken een rol in had gespeeld.

Nu de PvdA-leider zijn rol heeft neergelegd is het een ander verhaal en zou de PvdA een motie van wantrouwen van GroenLinks-leider Klaver kunnen steunen. Daarmee zou de voltallige oppositie (74 zetels) voor kunnen stemmen en heeft het kabinet eigenlijk te weinig vertrouwen om nog door te kunnen regeren.

Opgeheven hoofd

Rutte laat het daar niet op aan komen, zegt Borgman. “Hij laat zich niet wegsturen en al helemaal niet door Jesse Klaver.” Zij weet zeker dat het kabinet dan liever deze week met opgeheven hoofd naar de koning gaat om zijn ontslag aan te bieden.

Dat zou Rutte dan ook meer vrijheid geven om straks als VVD-leider campagne te voeren. De vraag waarom hij geen politieke consequenties heeft getrokken uit het snoeiharde rapport van de parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslagen blijft dan niet als een schaduw over hem hangen.

Asscher trekt zich terug als lijsttrekker PvdA

Lodewijk Asscher wordt toch geen lijsttrekker van de PvdA. In een verklaring op Facebook stelt hij dat hij zich terugtrekt als kandidaat-lijsttrekker. Het was de bedoeling dat de leden hem dit weekend op het partijcongres definitief zouden benoemen. Dat congres wordt nu uitgesteld.

Asscher zegt dat de PvdA essentieel is voor een eerlijker toekomst. Maar volgens hem maakt de discussie over zijn persoon het niet mogelijk voor hem om lijsttrekker te zijn. Hij maakt wel zijn termijn als Kamerlid af, maar hij stopt meteen als fractievoorzitter en na de verkiezingen komt hij niet terug als Kamerlid. Lilianne Ploumen neemt nu zijn rol als fractievoorzitter over.

Asscher lag de afgelopen tijd bij een deel van zijn eigen partij onder vuur vanwege zijn rol in de toeslagenaffaire. In het vorige kabinet was hij vicepremier en minister van Sociale Zaken en daardoor draagt hij medeverantwoordelijkheid voor wat er is misgegaan.

Moties over Asscher

Overigens werd vanochtend de uitslag bekend van de stemming over twee moties over de positie van Asscher. De PvdA-leden konden zich daar de afgelopen tijd over uitspreken. Een motie van wantrouwen tegen Asscher door Francisca Drijver werd verworpen, maar kreeg wel steun van 33 procent van de stemmers. 57 procent stemde tegen die motie en 10 procent onthield zich.

De motie over steun aan Asscher door Pieter Paul Slikker (fractievoorzitter in Den Bosch) werd aangenomen met 60 procent voor, 31 procent tegen en 9 procent blanco. Volgens ingewijden hebben deze voor Asscher niet zeer overtuigende cijfers mogelijk een rol gespeeld bij zijn besluit.

Verklaring Asscher: ‘Stel me niet opnieuw verkiesbaar’

Asscher benadrukt dat hij niet wist dat de Belastingdienst een “onrechtmatige jacht heeft geopend op duizenden gezinnen”. Hij heeft eerder zijn excuses aangeboden voor zijn rol. In de verklaring van vandaag zegt hij dat de “democratie meer is gediend met zelfreflectie dan met brute verontwaardiging.” Hij benadrukt dat hij zelf verschillende wetten heeft aangepast, omdat die te ver gingen in de fraudebestrijding en dat hij heeft gewerkt aan een beter systeem voor de kinderopvangtoeslag.

Asscher accepteert het “als mensen kritiek hebben op wat hij heeft gedaan als minister of als ze teleurgesteld zijn in wat hij heeft bereikt.” Maar hij vindt dat niet aan zijn integriteit moet worden getwijfeld en hij benadrukt dat hij altijd de rechtsstaat heeft verdedigd. Volgens Asscher is de toeslagenaffaire een “voortvloeisel van tientallen jaren aan gestapeld wantrouwen”. Hij spreekt van “een mensbeeld dat de overheid vijandig heeft gemaakt tegen de eigen inwoners”.

Democratie

Asscher gaat in zijn verklaring ook wat algemener in op de democratie: “Die moeten we nooit als vanzelfsprekend beschouwen. (…) Onderschat niet wat de schade kan zijn van de complottheorieën, het bashen van onze democratie of het salonpopulisme waarbij aan talkshowtafels wordt afgegeven op de elite en de macht. Dat berokkent veel meer schade dan men doorheeft. Of het nu het Capitool is of het provinciehuis van Groningen dat bestormd wordt, het is niet om te lachen.”

Aan het slot van zijn verklaring zegt Asscher dat hij hij ernaar uitziet om “op een andere manier op een andere plek op een ander moment de samenleving te dienen.”

Bestaanzekerheid

Volgens NOS-verslaggever Wilco Boom is het vertrek van Asscher een drama voor de PvdA. “Hij is de man die de partij de afgelopen jaren heeft teruggebracht naar een meer klassiek sociaal-democratische koers waarin alles draaide om het begrip bestaanszekerheid. Dat is ook duidelijk zichtbaar in het nieuwe verkiezingsprogramma. Iedereen in de partij was het met met die koers eens.”

Boom wijst er verder op dat Asscher een goede debater is en “een van de weinigen in de Kamer die Rutte echt aankan”.